Het Osmaanse rijk was niet alleen een machtig imperium op drie continenten, het ontwikkelde ook een rijke poëtische traditie die zich uitstrekte van Belgrado tot Bagdad. Tot nu toe was deze schat verborgen voor een Nederlands publiek, maar daarin brengt een tweetalige uitgave van Leidse turkologen verandering.

Bij dergelijke vertalingen is het lastig een balans te vinden tussen poëtische elegantie en begrijpelijkheid. Hier ligt de nadruk op het laatste. Veel vertalingen zijn wel op rijm, maar metrum en aantallen lettergrepen worden daaraan opgeofferd. Soms zijn vertaalde versregels daardoor bijna dubbel zo lang als het origineel.

De klassieke Osmaanse poëzie kent drie hoofdstromen: de volkspoëzie in simpele taal, van dichters als Yunus Emre en Pir Sultan Abdal; de hofpoëzie in een bloemrijk Turks vol geleerde Arabische en Perzische leenwoorden, en de soefipoëzie, vol wijn en mystieke liefde. In de praktijk overlappen deze genres vaak. Het zal veel lezers van Reisgenoten en wijnschenkers. Osmaanse poëzie verrassen dat het in deze gedichten stikt van de schone knaapjes, dronkelappen en wijnbars. In de mystieke poëzie staan wijn en dronkenschap doorgaans voor het opgaan van het menselijke zelf in de mystieke aanschouwing van God, en zijn wijn schenkende schone jongelingen een symbool voor de ware, goddelijke liefde, maar menig dichter zal ook van een glaasje letterlijke wijn hebben gehouden, en knapenliefde werd in deze tijd doodnormaal gevonden. Dat is een kenmerk dat de rijkdom van deze traditie verklaart. De regels van Baki (gestorven in 1600) kun je zo letterlijk of figuurlijk opvatten als je maar wilt:

O schenker, laten wij, daar dit onderhoud niet eeuwig zal duren
Rozenkleurige wijn drinken, de paradijselijke drank is immers eeuwig

Tegen 1800 verdwenen de chique leenwoorden, en deed de straat- en schuttingtaal zijn intrede in de hofpoëzie. Dat blijkt uit Fazil Bey Enderuni’s satirische gedicht over een hoer die een corrupte imam eerst omkoopt en vervolgens de horens opzet. Zo ontwikkelde zich uit de keizerlijke dichttaal een nationale poëtische traditie.

Deze bundel toont een fascinerende glimp van die ontwikkeling. Los daarvan biedt ze een breed palet aan poëtische emoties, in scheldgedichten en lofzangen, in bezweringen van de dood en lofprijzingen van de liefde, en niet te vergeten in de klaagzang van Me’ali (gestorven in 1536) op zijn pas gestorven kat. Dat gedicht alleen al is de prijs van de bundel waard.

Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad (vrijdag 4 april 2014).

Sytske Sötemann, Jan Schmidt en Sander de Groot (samenstelling) | Reisgenoten & wijnschenkers. Osmaanse poëzie | Uitgeverij Jurgen Maas | 248 pagina's.

Wilt u dit boek bestellen, klik dan hier (Uitgeverij Jurgen Maas) of hier (NRC Lux).