De imamopleiding lijkt zijn langste tijd gehad te hebben. Van de drie opleidingen zijn er twee beëindigd: Universiteit Leiden in 2011, en InHolland in 2013. Is dat erg? Nee, want de opleidingen voldeden simpelweg niet. Is het jammer? Ja, zeer. Het is een gemiste kans. Gemist door de Nederlandse moslims.

Waarom waren die imamopleidingen ook al weer gestart? Daarvoor moeten we tien jaar terug in de tijd, naar de periode kort na 11 september. Nederland was in de ban van ‘radicale’ en ‘haatpredikende’ imams, die in diverse moskeeën in het land opruiende taal uitsloegen die jonge moslims zou aanzetten tot geweld. Het verontrustende was dat al die imams buitenlanders waren die vaak niet eens Nederlands spraken.

Dat was - en is nog steeds - het kenmerk van imams in Nederland. Bij gebrek aan ‘home-grown’ imams worden de imams voor de meer dan 450 moskeeën betrokken uit het buitenland. Turkse moskeeën doen dat heel georganiseerd, via de vertegenwoordiger van het Turkse directoraat voor Godsdienstzaken, Diyanet, die is verbonden aan de Turkse ambassade in Den Haag. Marokkaanse moskeeën daarentegen, doen het individueel, soms via het Marokkaans ministerie, soms op eigen houtje. Dat geldt ook voor de Surinaamse, Pakistaanse, en andere moskeeën.

Deze gang van zaken wordt door de Nederlandse overheid formeel goedgekeurd, want het behoort tot de vrijheid van religie: als gelovigen geen religieuze voorgangers en onderwijzers uit Nederland kunnen halen, dan mogen ze dat elders doen.

Maar Nederland is er niet blij mee, en veel moslimjongeren ook niet. Die imams uit het buitenland mogen een betere kennis van zaken hebben van de islam, maar weten weinig van Nederland. Zelfs de verplichte inburgeringscursus helpt daar niet veel. Is het dan niet beter om zelf, in Nederland, een imamopleiding te starten?

Deze beslissing werd, gek genoeg, genomen door de Nederlandse overheid, en niet door de moslimgemeenschap in Nederland. Gek, want je zou verwachten dat moslims dit zelf willen, en vervolgens dan ook zelf regelen, vooral omdat de overheid dat vanwege scheiding van kerk en staat helemaal niet mag regelen. Maar ook begrijpelijk, want de moslimgemeenschap kon vanwege interne verdeeldheid geen consensus op dit terrein bereiken, en de overheid had grote zorgen over toenemende radicalisering van de moslimjongeren.

En zo werden in 2006 drie imamopleidingen gestart met overheidsgeld. Eén op theologisch hbo-niveau (InHolland), één op theologisch universitair niveau (de VU in Amsterdam) en één op seculier universitair niveau (Universiteit Leiden). Maar ze verliepen moeizaam.

De belangrijkste reden daarvoor was dat het animo gering was. Van de moslims in Nederland bestond de eerste generatie vooral uit laaggeschoolde gastarbeiders; hun kinderen zijn de eerste generatie die gaat studeren. En hoewel deze jongeren, meer dan hun ouders, enorm bezig zijn met islam, kiezen zij niet voor een slecht betaalde baan met laag aanzien als imam. Hun keuze valt op rechten, medicijnen en business administration. Islam doen zij er bij met avondcursussen.

Met als gevolg dat de weinige studenten die zich voor deze opleidingen aanmelden niet de toppers van hun generatie zijn - een enkele uitzondering daargelaten. De afgestudeerden van InHolland hadden daarom ook moeite om stageplaatsen of banen te krijgen bij de uiteindelijke doelgroep: de moskee.

Vanuit de hogeschool en de universiteiten is enorm hard gewerkt om van de imamopleiding een succes te maken. Vanuit de moslimgemeenschap en de moskeeorganisaties werd daarentegen afstandelijk, soms argwanend, en vaak wat schamper naar deze opleidingen gekeken. Waren de docenten wel allemaal moslim? Wilde zo’n universiteit of hogeschool zich nu ook al de islam toe-eigenen? En het haalde toch bij lange na niet het niveau van gerenommeerde opleidingen in Medina, Damascus of Caïro?

Dat was de zwakte van de imamopleiding. Je kunt moeilijk voldoen aan een aanbod - het afleveren van home-grown imams - als er geen duidelijke vraag naar is. Vanuit de moslimgemeenschap werd die vraag wel met de mond beleden, maar weinigen hebben zich daar sterk voor gemaakt. De imamopleidingen moesten zich eerst maar bewijzen. Op zich te begrijpen, maar die tijd kunnen universiteiten zich niet permitteren. Als er te weinig studenten komen is de opleiding niet ‘rendabel’, en gaat hij dicht.

Met het sluiten van twee van de drie imamopleidingen eindigt een project dat wellicht om oneigenlijke reden is begonnen, maar dat van groot belang zou zijn geweest voor de moslimgemeenschap in Nederland. Die zit namelijk nog steeds zonder eigen imams met grondige kennis van zowel Nederland als de islam. Zij zullen dus hun imams uit het buitenland blijven halen.

Ik voorzie dat die situatie niet lang kan voortduren, en dat de volgende generatie moslims toch weer belang zal hechten aan imams en geestelijken die in Nederland zijn opgeleid. Voor de moslims die iets anders willen dan de enig resterende opleiding aan de VU is de boodschap duidelijk: jullie moeten het nu zelf doen. En misschien is dat ook het beste. Maar het is wel een gemiste kans.